چک و انواع آن در قانون جدید صدور چک مصوب سال ۹۷
مقدمه :
همانگونه که بسیاری ازشما مستحضر هستید در آبان ماه سال ۹۷ مجلس شورای اسلامی قانون جدید صدور چک را تصویب کرد که بسیاری از اشخاصی که به صورت روزانه با این سند تجاری کار میکنند آن را تحولی جدید در جلوگیری از سو استفاده از این سند دانستند اما برخی بازاریها و اشخاص حقوقی و کارشناسان عرصه حقوق به آن ایرادات جدی وارد دانستند . حال ما سعی داریم تا در این مقاله شما رو با موضوعات ذیل آشنا کنیم و پاسخ بسیاری از دوستان را در بحث چک بدهیم
موضوعات مطرح شده در این مقاله :
۱-چک چیست ؟
۲- طبق قانون جدید چند نوع چک وجود دارد ؟
۳-آیا چک های جدید از نظر شکلی و نوع صدور با چک های سابق متفاوت است ؟
چک چیست ؟
چک نوشته اى است که بموجب آن صادر کننده چک وجوهى را که نزد دیگرى دارد کلاٌ یا بعضا بنفع خود یا ثالث مسترد یا به دیگری واگذار می نمایید (ماده ۳۱۰قانون تجارت ایران( این کلمه به معنای نوشته ای است که با استفاده از آن پولی که در بانک دارید را برداشت یا به شخص دیگری حواله می کنید. چک در گذشته با نام های قباله، حجت، منشور عهدنامه و برات هم شناخته شده است. این تصور وجود دارد که چک کلمه انگلیسی است، اما جالب است بدانید این لغت در شعر شاعرانی همچون فردوسی و معزی هم با معنایی شبیه به معنای امروزی آن دیده شده است.
حالا بد نیست به سراغ مفهوم چک در دنیای امروز برگردیم.
مطابق ماده ۳۱۰ قانون تجارت: “چک نوشتهای است که به موجب آن صادرکننده وجوهی را که در نزد محال علیه دارد کلاً یا بعضاً مسترد یا به دیگری واگذار میکند.” اما این تعریف برای عموم کمی دشوار است و بهتر است به تعریف آسان تری در این مورد بپردازیم.
طبق تعریف متخصصین این حوزه چک یک سند تجاری است که بانک برای استرداد وجه و یا انتقال آن به اشخاص دیگر به صاحب حساب ( در صورت افتتاح حساب جاری ) می دهد. البته صاحب حساب برای دریافت چک باید شرایط لازم را داشته باشد. که در ادامه به آن پرداخته میشود .چک طبق قانون باید بر روی بانک کشیده شود، به این معنی که محال علیه چک باید بانک باشد. چک هایی که موسسات مالی و صندوق های قرض الحسنه صادر می کنند چک هستند، اما حمایت های قانونی صدور چک شامل آن ها نمی شود.و در صورت برگشت چک ( عدم وصول ) در مراجع قضایی به عنوان یک دین مدنی قابل پیگیری است.
نکته : در قانون جدید چک مصوب سال ۹۷ قانونگذار تعریفی از چک ارائه ننموده است.
انواع چک و ضمانت اجرای آن در قانون
در قانون سابق قانونگذار چهار نوع چک را تعریف کرده بود که عبارت بودند از :
- چک عادی
- چک تاییدشده
- چک تضمینی
- چک مسافرتی
سه نوع دیگر از اقسام چک در قانون جدید مصوب ۹۷ توسط قانونگذار معرفی شده است که عبارتند از :
- چک صیادی
- چک موردی
- چک الکترونیکی
بنابراین طبق قانون صدور چک ، هفت نوع چک در حال حاضر توسط بانکها صادر میگردد.
- چک عادی
- چک تاییدشده
- چک تضمینی
- چک مسافرتی
- چک صیادی
- چک موردی
- چک الکترونیکی
- اکنون به تعریف اقسام چک های فوق الذکر میپردازیم:
- چک عادی : سندی که توسط شخص (حقیقی یا حقوقی ) صادر میشد و به بانک محال علیه ( بانکی که در آن حساب جاری دارد و دسته چک صادر نموده است ) دستور مبلغ معین با درج تاریخ معین میدهد .در این قسم چک دارنده سرموعد به بانک محال علیه مراجعه میکرد و عین مبلغ آن را دریافت مینمود . در صورت عدم پرداخت بانک به عللی چون کمبود موجودی و… شخص با مراجعه به مراجع قضایی درخواست الزام صادر کننده را به وصول چک مینمود.
- چک تایید شده : چکی که اشخاص سر حساب جاری خود و در تاریخ معین صادر میکنند ولی بانک محال علیه مبلغ آن را تایید میکند. که معمولا در عرف بانکداری به ندرت صورت میپذیرد و قانون جدید صدور چک مصوب سال ۹۷ به غیر از تعریف نمودن چک تأیید شده، مقررات مربوط به آن را پیش بینی نکرده است.
- چک تضمینی :سندی که بانکها به درخواست متقاضی خود صادر میکند و پرداخت مبلغ آن توسط بانک صادر کننده تضمین میگردد. معمولا بانکها برای صدور چکهای تضمین شده از متقاضی وثیقه و یا هر نوع اعتباری برای ضمانت عدم وصول دریافت میکنند . نکته قابل توجه در چک های تضمینی این است که این قسم از چک قابلیت انتقال ، ظهرنویسی و توقیف را ندارد همچنین ورشکستگی صادر کننده و اعسار وی هیچ تاثیری در وصول آن توسط بانک ندارد .
- چک مسافرتی : در گذشته بانکها هرکدام به صورت جداگانه و انحصاری مبادرت به صورت چک پولها ( تراول چک ) مینمودند ولی اکنون فقط بانک مرکزی و به صورت یکپارچه و واحد در قالب چک پولهای ۵۰ و ۱۰۰ هزار تومنی صادر میکند که در تمامی بانکها قابل نقد شدن است.
- چک صیادی : چکهای صیادی ابتکار جدید قانونگدار است .در واقع چک های صیادی همان چک عادی هستند، منتها تفاوتهای اساسی در نحوه صدور ، سقف اعتبار ،تاریخ اعتبار ، و همچنین از لحاظ شکلی با چکهای عادی دارد. این قسم از چک ها باید قبل از صدور توسط بانک محال علیه یعنی قبل از موافقت بانک با واگذاری دسته چک در سامانه اعتبار سنجی بانک مرکزی که به مراکزی از جمله اداره ثبت احوال ، وزارت دادگستری و …متصل است ، مورد ارزیابی واقع شود و در صورت تایید به متقاضی با شرایط ذیل دسته چک واگذار میشود :
الف : میزان حداکثری مبلغ صدور چک : در چکهای صیادی عنوانی تحت حداکثر مبلغ صادره توسط صادرکننده درج میشود که اگر صادرکننده بالاتر از مبلغ درج شده ،چک صادر کند ، ترتیب پرداخت آن از سمت بانک داده نمیشود و چک فوق از دامنه ی ضمانت اجرای قانونگذار در اسناد تجارتی خارج میشود و به عنوان یک دین مدنی در مراجع قضایی قابل پیگیری است.
ب : تاریخ اعتبار دسته چک : دسته چکهای صیادی با حداکثر تاریخ ۳ ساله قابلیت صدور را دارند که تاریخ فوق توسط بانک متغییر است .اما حداکثر زمان اعتبار چک صیادی ۳ سال میباشد .بنابراین شخصی که چک صیادی دریافت میکند باید دقت کافی در تاریخ اعتبار برگه چک را داشته باشد .
ج : کد یکتا یا شناسه یکتا : در چکهای صیادی قانونگذار برای مطلع ساختن دارنده و جلوگیری از سوءاستفاده کردن صادر کننده از چک ، مبادرت به درج شناسه یکتا (۱۳ رقمی ) نموده که دارنده میتواند با اسکن و یا وارد کردن کد فوق از شرایط صحت چک مطلع شده و سپس آن را قبول نماید . با این روش بسیاری از دعاوی ناشی از چک در دادگاهها کاهش می یابد .
- چک ها ی موردی :گاهی اوقات برخی اشخاص به علت دارا نبودن شریط مقرر شده در قانون و یا رد استعلامات واگذاری دسته چک و یا شاید به علت عدم تمایل شخص به اخذ دسته چک را ندارند اما نیاز به صدور چک در وجه شخصی را دارند. این اشخاص میتوانند با درخواست صدور فقط یک برگ چک از بانک اقدام کنند. مثال : شخصی قصد خرید ملکی را به صورت پیش خرید دارد . و در حساب شخصی خود مبلغ ۶۰۰ میلیون تومان پول دارد ، اما قصد پرداخت آن را تا پایان تحویل ملک به فروشنده ندارد.( به عبارتی قصد صدور چک مدت دار را دارد .) .بنابراین قانونگذار در این موارد با تهیه چک های موردی که میتواند به صورت مدت دار صادر گردد، پاسخگو و راهگشایی این دسته افراد شده است .
نکته اول : چک های موردی حتما باید به صورت وعده دار صادر گردد.
نکته دوم : در چک های موردی نیازی به اعتبار سنجی در سامانه صیاد ندارد
نکته سوم : چک های موردی امکان صدور در وجه حامل را ندارند .
نکته چهارم : ضمانت اجرای عدم وصول چک های موردی در تاریخ سررسید ، عدم واگذاری چک های موردی در بقیه موارد است .که این امر در سامانه یکپارچه الکترونیکی ثبت میگردد. و شخص در هیچ بانک دیگری نمیتوانند تا وصول مبلغ چک برگشتی تقاضای چک موردی دیگری را بنمایید .
- چک های الکترونیکی : چک های الکترونیکی و کاربرد آن و همچنین ماهیت شکلی آن منوط به تصویب آیین نامه ی بانک مرکزی است که تاکنون اعلام نشده است.
نکته : چک عادی ، چک تضمین شده ، چک تایید شده و چک های مسافرتی در قانون سابق نیز بودند و در حال حاضر نیز اعتبار دارند . اما چک صیادی ، چک موردی و چک الکترونیک از نظر شکلی و سایر شرایط واگذاری و صدور منوط به تصویب آیین نامه ی بانک مرکزی مرکزی میباشد که تا تاریخ تنظیم مقاله فوق مورخ ۲۷\۱۱\۹۸ ابلاغ نشده است .
سوال :
۱-چک هایی که به صورت عادی صادر شده اند و اکنون دست عموم مردم هستند آیا با تصویب این قانون از اعتبار ساقط میشوند ؟و آیا چک های وعده داری که سابق صادر شده و به صورت وعده دار ( مثلا ۴ سال بعد ) صادرشده آیا آنها اعتبار خود را از دست میدهند ؟
پاسخ :
قانون در این مورد تمهیداتی را اندیشیده است و در دو حالت قائل به تفکیک شده است .
الف : چک های که قبل از لازم الاجرا شدن این قانون صادر شده اند : قانون جدید صدور چک در تاریخ ۲۸\۹\۹۷ لازم الاجرا شد .در این صورت اگر شخصی قبل تاریخ فوق چکی را صادر کنند ، تابع قانون چک زمان صدور هستند و دارنده سر وعده چک با خیال آسوده میتواند چک ها فوق را به روال سابق به بانک برده و وصول نمایید .
ب : چک هایی عادی که اشخاص بعد از تاریخ لازم الاجرا شدن قانون جدید صادر میکنند : اگر شخصی بعد از تاریخ ۲۸\۹\۹۷ لغایت ۲۸\۹\۹۹ چک عادی را صادر نمایید ، در این صورت مجددآٌ قانونگذار دو حالت را پیش بینی نموده است
حالت اول : سامانه صیاد راه اندازی نشده است : دراین صورت مثل روال سابق چک ها را به بانک برده و وصول نمایند .
حالت دوم: سامانه صیاد راه اندازی شده است : افراد موظف هستند تمام چک های سابق را حتی قبل از رسید توسط دارنده و حتی قبل از صدور توسط صادر کننده در سامانه صیاد ثبت کنند. به علت اینکه چک های سابق فاقد شناسه یکتا هستند و قابلیت ثبت در صیاد را ندارند ، در سامانه چکاوک ثبت میشوند و به این صورت در سرموعد به دارنده چک پرداخت میشود.
سوال : در صورت عدم ثبت چک ها در سامانه چکاوک چه اتفاقی میفتد ؟
در این حالت قانونگذار به صراحت اعلام نموده است که چک های فوق به هیچ عنوان توسط بانک پرداخت نمیگیرد.
گروه وکلای عدالت پروران در تمامی موارد تخصصی چک پاسخگویی سوالات شما میباشد .شما میتوانید در هر ساعت از شبانه روز با شماره گیری ۰۲۱۷۱۳۳۳۳۱۱ ( ۳۰ خط ویژه ) با کارشناسان ما ارتباط برقرار کنید و یا پیام صوتی خود را از طریق همین سامانه مطرح تا کارشناسان ما در اولین فرصت با شما تماس حاصل نمایند همچنین میتوانید در شبکه های اجتماعی ما که آدرسشان در ذیل درج میگردد با ما در ارتباط باشید:
Insta.gram/eplaw.co : اینستاگرام
t.me/e-p-group : تلگرام
www.vakilnazer.ir : سایت
تلفن : ۰۲۱۷۱۳۳۳۳۱۱- ۰۲۱۷۷۰۶۹۵۱۵-۰۹۱۲۰۸۰۹۰۹۲-۰۹۱۲۶۳۹۱۴۸۶
آدرس : تهران – تهرانپارس -اتوبان زین الدین -جنب مجتمع قضایی شهید باهنر-پلاک ۱۰
